Als getuige-deskundige gaf Ep Köster de doorslag bij de behandeling van de Zaanse paskamermoord. Maar hij adviseerde evengoed de voedingsindustrie en stak zijn neus graag in een goed glas wijn. Door Adriaan de Boer, 6 oktober 2022.

Dit artikel stond eerder in de Volkskrant. Geplaatst met toestemming van de auteur, Adriaan de Boer.

Eind mei 1954, na Bordewijks dankwoord voor de P.C. Hooft-prijs, kreeg beginnend dichter E.P. Köster (22) in het Muiderslot van staatswege een reisbeurs. Dana Constandse, zijn toenmalige vrouw, had zijn oorlogsverzen ‘stiekem’ ingestuurd. Met zeshonderd gulden op zak trok Köster met een tentje door Ierland. Later bracht de modelkampeerder ANWB-leden de vereisten bij voor een kampeerbewijs dat de slagboom van de betere camping ontsloot.

Terugblikkend zei Dana (als Dana Hokke schreef ze poëzie) de inzending ‘nota bene’ in veelvoud te hebben uitgetypt. ‘We hadden nooit moeten trouwen’, zei Köster na haar overlijden in de Volkskrant. Zij verwierf lichte erkenning, hijzelf (klasgenoot van Remco Campert op het Amsterdams Lyceum, huisgenoot van Lucebert) hield het bij de bundel Blijspel voor blinden en brak met de Vijftigers. Niet echt een van hen, een evacué, een Hagenaar die met zijn gescheiden moeder en jongere broer Maarten eind 1943 weg moest uit het Benoordenhout, de wijk werd Sperrgebiet.

Ep – de nieuwe roepnaam camoufleerde zijn ‘Duitse’ voornamen Egon Peter – onderhield met zijn fotografisch geheugen, zonder belastende papieren, contact tussen de illegaliteit in Muiden. Die werd geleid door zijn oom Henk, directeur van kruitfabriek De Krijgsman, en een Amsterdamse verzetsgroep in de Corellistraat. Eind 1944, terugfietsend, werd hij in Diemen staande gehouden. Een Duitse pistoolloop dwong de 13-jarige met wijd open ogen vijf executies bij te wonen.

Na de oorlog studeerde hij in Utrecht psychologie en chemie, speelde cricket en deed aan studentencabaret. Met Marijke Smijtink kreeg hij een zoon en een dochter. Ook hun huwelijk liep stuk. In 1971 promoveerde hij in Utrecht. Köster werd er hoogleraar fundamenteel en toegepast onderzoek der chemische zintuigen. Als onbezoldigd hoogleraar psychologie van het voedingsgedrag ging hij in 1991 met emeritaat.

Onbegrepen zintuig

De pionier, internationaal gerenommeerd als voorvechter van een realistische en pragmatische benadering van geur- en smaakonderzoek, bouwer van olfactometers voor specifiek geur(belevings)onderzoek en adviseur van de voedingsindustrie, noemde de neus een van de minst begrepen zintuigen. ‘Reuk behoedt ons vóór alles voor gevaar. Je weet ogenblikkelijk of je een goedje mag vertrouwen of moet maken dat je wegkomt’, zei hij in de NRC.

Toch bevat een goed parfum zweetlucht, fecale, urineachtige en vaginale geuren, in zeer lichte mate. ‘Met potjestrainingen in de peutertijd leren we die vies te vinden. Heimelijk blijven we waarschijnlijk naar ze verlangen, mits niet te bewust waargenomen. Rozen en jasmijn, de belangrijkste bloemengeuren in parfums, bevatten duidelijke fecale geurnoten.’ Niet aangetoond is dat geuren kooplust bevorderen, je blijft hooguit langer in een fijn ruikende winkel. Gepatenteerd zijn Britse darts met bitter beer-aroma en in Nederland tennisballen met grasgeur.

Bij de behandeling van de Zaanse paskamermoord, medio jaren tachtig, trok getuige-deskundige Köster de geurproef in twijfel op basis waarvan een verdachte terechtstond. Zijns inziens reageerde speurhond Tim bij een sorteerproef, twee jaar na het misdrijf, op zijn geleider. Onbewust had deze de Duitse herder het verwachte resultaat geduid. Vrijspraak volgde.

In 2019 werd Ep Köster, gourmet, wijnliefhebber, francofiel, getroffen door nierproblemen. In plaats van dialyse koos hij voor een plantaardig dieet. Op 18 augustus overleed hij in Zeist. Bij het afscheid las zijn levensgezellin Liesbeth Beyaert een gedicht van hem voor. Ze kende hem uit die vervlogen tijd.